Zakon jasno propisuje koji su uslovi za ostvarivanje prava na penziju, godine života i staža za starosnu, zdravstveno stanje i godine staža za invalidsku, odnosno godine života i trajanje bračne zajednice za porodičnu penziju. Osim toga, zakon uređuje različite osnove osiguranja, različite delatnosti, različite
vrste penzija, pa je i normalno da postoje brojne specifičnosti koje mogu da utiču na obaveze budućih
penzionera u pogledu prestanka obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja.
Svi osiguranici koji podnose zahtev za starosnu i prevremenu starosnu penziju, pored ispunjenja uslova, moraju da prekinu svoje zaposlenje, odnosno samostalnu delatnost, da bi ostvarili pravo na starosnu ili prevremenu starosnu penziju. Ipak, Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju predviđa nekoliko izuzetaka za pojedine kategorije osiguranika kojima je sticanje prava na penziju jednostavnije i mogu da ga ostvare i bez prethodnog prestanka osiguranja. Ovakav kriterijum određen je za preduzetnike, osobe koja obavljaju privremene i povremene poslove samostalno ili preko omladinskih zadruga, lica koja obavljaju poslove po osnovu ugovora o delu ili autorskih i drugih ugovora, ili koja rade za strane poslodavce koji nemaju predstavništvo u Republici Srbiji kod kojih za izvršen posao ostvaruju naknadu. Takođe, pravo na starosnu ili prevremenu starosnu penziju bez prestanka osiguranja mogu da ostvare i izabrana,
imenovana ili postavljena lica, kao i lica koja su hranitelji. Može se primetiti da je zakonodavac, pri
donošenju ovakve odredbe, imao u vidu specifičnosti pojedinih zanimanja i činjenicu da bi obaveza da
se obavljanje delatnosti u potpunosti prekine dovela u pitanje sam posao koji se obavlja, a u nekim
slučajevima i korisnike (posebno u slučaju hranitelja). Osiguranici koji su zaposleni u sopstvenom
preduzeću mogu pravo na penziju da ostvare tako što će prekinuti radni odnos, uz zadržavanje osnivačkog
uloga i prava po tom osnovu u preduzeću.
Za invalidsku penziju, osnovni uslov za sticanje prava je utvrđivanje potpunog gubitka radne sposobnosti, što podrazumeva da je za osiguranike koji ostvaruju pravo na ovu vrstu penzije prestanak osiguranja obavezan. Dakle, ni jedan od izuzetaka navedenih za slučaj sticanja prava na starosnu penziju ne važi kod
invalidske penzije. Izuzetak su jedino osnivači preduzeća koji u njima ne rade, koji mogu da zadrže osnivački ulog u preduzeću, jer je izmenama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju 2018. godine ova kategorija lica prestala da bude obavezno osigurana.
Pravo na porodičnu penziju je, u smislu teme koju obrađujemo, najspecifičnije. Naime, za razliku od
starosne i invalidske penzije, ostvarivanje prava na porodičnu penziju nije uopšte uslovljeno prestankom osiguranja, ali je time uslovljeno korišćenje tog prava. To znači da članovi porodice umrlog osiguranika koji ispunjavaju opšte uslove za sticanje prava mogu to pravo da ostvare i u periodu zaposlenja ili obavljanja samostalne delatnosti. Ipak, takvim licima se porodična penzija neće isplaćivati do prestanka osiguranja, osim u situacijama koje su zakonom dozvoljene.
Važno je reći da je za ostvarivanje, odnosno korišćenje svih vrsta prava neophodno da osiguraniku prestane osiguranje u inostranstvu, prema propisima države u kojoj je lice radilo i za taj rad ostvarilo zaradu, odnosno naknadu.
RF PIO / Glas Nacije
