Ove godine Beograd će dobiti spomenik koji će biti podignut velikom županu Stefanu Nemanji, osnivaču srednjevekovne srpske države. Biće to najveći spomenik u našem gradu i nalaziće se na Savskom trgu čija rekonstrukcija počinje ovog proleća po rešenju izabranom na međunarodnom konkursu koji je završen ove nedelje.
Savski trg će tako postati novi centralni gradski trg zbog velelepnog spomenika, zgrade bivše Železničke stanice koja postaje objekat namenjen kulturi, zgrade pošte kojoj će biti vraćena predratna fasada i stanice metroa koji će to mesto učiniti lako dostupnim svim građanima Beograda. Trg će biti mesto na kome će se spajati novi deo grada, Beograd na vodi, sa starim delom grada. Do Savskog trga, koji se između dva svetska rata zvao Vilsonov trg, dolaziće se rekonstruisanom Savskom i Karađorđevom ulicom, kao i novim Bulevarom Vudro Vilsona. Između Vilsonovog bulevara i Savske ulice već niče Centralni park, najveći u našem gradu. Tako će se istorija ponoviti jer će postavljanje spomenika Stefanu Nemanji dovesti do izgradnje novog centralnog trga kao što se desilo sa današnjim Trgom republike, između dva rata Pozorišnim trgom, kada je 1882. godine podignut spomenik knezu Mihailu Obrenoviću.
Tu gde se danas nalazi spomenik knezu Mihailu Obrenoviću nalazila se čuvena Stambol kapija i početak Carigradskog druma koji je vodio ka prestonici Otomanske imperije. Tamo gde je danas spomenik bile su smeštene pečenjare u kojima se prodavalo praseće i jagnjeće pečenje, a na mestu gde se danas nalaze pozorište „Boško Buha“ i bioskop „Jadran“, kiridžije na konjima prodavale su pršutu, suvo meso, slaninu, kajmak, sir… Decembra 1882. godine tu je podignut spomenik knezu Mihailu Obrenoviću koji je izradio italijanski vajar Enriko Paci. Otvaranju spomenika prisustvovali su lično kralj Milan i kraljica Natalija, predsednik Vlade Milan S. Piroćanac, predsednik beogradske opštine Mihailo Karabiberović i mnoge zvanice iz čitave zemlje. Mnogi Beograđani danas veruju u legendu da se vajar Paci ubio posle otkrivanja spomenika, što nije tačno. Povod za tu priču je anegdota po kojoj je kada je spomenik otkriven jedan šegrt uzviknuo: „ A gde mu je kapa? Jaše na konju gologlav!” Skoro niko nije obraćao pažnju na šegrta. Paci ne samo da se nije ubio već se dirljivim pismom u novinama „Videlo” oprostio od Beograđana rečima: „Ganutim srcem polazim iz ove male varoši, iz krasnog središta mlade ali viteške kraljevine, posestrime moje otadžbine. Talijan sam dušom i osećajem – a srcem i oduševljenjem Srbin sam”. Beograđani su redom hvalili spomenik, a kralj Milan Obrenović je Pacija odlikovao Takovskim ordenom drugog reda.
Trg je počeo da nastaje u martu 1866. kada je po naredbi knjaza Mihaila počelo rušenje Stambol kapije. Ostaci te kapije i danas se nalaze ispod Vasine ulice, a otkriveni su 1927. godine kada je Pozorišni trg kaldrmisan, kao i 1949. godine kada je uređivan tada Trg republike. Prilikom kopanja temelja za Dom štampe 1958. godine nađeni su ostaci kapije. Tada se verovalo da je to Stambol kapija ali je posle otkrića iz prošle godine kada su, tokom sadašnje rekonstrukcije Trga republike, nađeni ostaci kapije utvrđeno je da je u pitanju Virtemberška kapija iz vremena austrijske vladavine Beogradom od 1723. do 1736. godine. Kamenje sa Stambol kapije poslužilo je da se izgrade mnoge kuće u susednim ulicama ali i zgrada Narodnog pozorišta čija je izgradnja počela 23. maja 1868. godine. Narodno pozorište je svečano otvoreno tri godine kasnije, 30. oktobra 1869. godine. Zgrada je bila oštećena u bombardovanjima Beograda 1914. i 1941. godine, a popravljana 1922. i 1942. godine, od strane nemačkog okupatora. U njoj je 1888. godine održano zasedanje Velike Ustavotvorne skupštine na kojoj je usvojen jedan od najslobodnijih Ustava u našoj istoriji.
Posle podizanja spomenika knezu Mihailu počelo je formiranje centralnog gradskog trga tadašnjeg Beograda. Na mestu gde je sada zgrada Narodnog muzeja podignuta je čuvena kafana „Dardaneli”, jedna od najpoznatijih kafana starog Beograda. Do renoviranja 1896. godine bila je to kafana u koju su svraćali trgovci. Posle obnove ta kafana postaje sastajalište intelektualnog Beograda. Bilo je tu novinara, glumaca, književnika, političara, slikara, a među njima Đura Jakšić, Milovan Glišić, Stevan Sremac, Janko Veselinović, Vojislav Ilić, Vladan Đorđević i drugi. Kafana je srušena 1901. godine kako bi na njenom mestu bila izgrađena Uprava fondova koja je danas Narodni muzej. Bilo je protesta kada je „Dardaneli“ rušen, priča kako nestaje stari Beograd ali grad je morao da se razvija kako tada tako i danas. Pošto je kafana „Dardaneli“ srušena, umetnici su se preselili u obližnju Skadarliju. U malom parku pored Narodnog pozorišta nalazila se kafana i bioskop „Kolarac“, u vlasništvu trgovca Ilije Milosavljevića Kolarca, palata „Reunion“ u kojoj se nalazi bioskop „Jadran“ sagrađena je 1930. godine, a preko puta na mestu današnjeg Ineksa i Kulturnog centra Beograda bio je niz prizemnih radnji koje su porušene u aprilskom bombardovanju 1941. godine. Između dva rata na trgu je bila i tramvajska okretnica, a odmah posle oslobođenja Beograda i grobnica crvenoarmejaca poginulih prilikom oslobađanja Beograda 1944. godine. Posle rekonstrukcije koja je u toku, Trg republike će konačno postati jedinstvena celina, a svoj potpuni oblik dobiće izgradnjom objekta namenjenog kulturi koji će se nalaziti se na mestu današnjeg Staklenca.
Kao što je spomenik knezu Mihailu oblikovao oko sebe Trg republike, tako će Savski trg zbog postavljanja spomenika Stefanu Nemanji konačno biti uređen i postaće moderan gradski trg i nova pešačka zona u centru Beograda. Verujem da će podizanje tog spomenika osnivaču dinastije Nemanjića označiti početak novog razvoja Beograda, baš kao što se posle podizanja spomenika knezu Mihailu Beograd iz orijentalne varoši pretvorio u moderan evropski grad.
